کتاب «بررسی فقهی رشوه در اسلام»، اثری ارزشمند از حجت‌الاسلام والمسلمین عسگر فلاحی، در ۱۵۲ صفحه منتشر شد. این کتاب به واکاوی دقیق و جامع حکم رشوه از منظر فقه اسلامی می‌پردازد و ابعاد مختلف این پدیده را با استناد به آیات قرآن کریم، روایات پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع)، و دیدگاه‌های فقهای شیعه بررسی می‌کند.

چرا بحث رشوه در اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؟

موضوع رشوه و حرمت آن، مبحثی نوظهور در فقه اسلامی نیست؛ بلکه ریشه‌های عمیقی در تعالیم دینی ما دارد. هم در قرآن کریم و هم در روایات پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع)، به کرات به این موضوع پرداخته شده و حرمت آن مورد تأکید قرار گرفته است. فقهای شیعه نیز در طول اعصار مختلف، با استناد به ادله اربعه (قرآن، سنت، اجماع و عقل)، بر حرمت رشوه تأکید کرده‌اند. این پژوهش حاضر، با هدف بررسی حکم رشوه در اسلام، از اهمیت خاصی برخوردار است؛ چرا که رشوه به عنوان یک آفت اجتماعی و اقتصادی، می‌تواند بنیان‌های عدالت و اخلاق را در جامعه سست کند.

ساختار اثر: سفری در عمق فقه رشوه

کتاب «بررسی فقهی رشوه در اسلام» در سه فصل و هشت گفتار تألیف شده است که هر بخش به جنبه‌ای خاص از این موضوع می‌پردازد:

فصل اول: مفاهیم و کلیات رشوه این فصل در دو گفتار، به مباحث بنیادین رشوه می‌پردازد. از جمله مهم‌ترین مباحث مطرح شده در این بخش می‌توان به اقسام رشوه، عدم اختصاص رشوه به مال (یعنی رشوه می‌تواند غیرمالی نیز باشد)، تفاوت میان رشوه با هدیه، و تمایز رشوه از جعل (اجرت عمل) اشاره کرد. این بخش، زمینه‌ای جامع برای درک ابعاد مختلف رشوه فراهم می‌آورد.

فصل دوم: بررسی حکم تکلیفی رشوه این فصل به بررسی حکم تکلیفی (حرام یا حلال بودن) رشوه می‌پردازد.

• گفتار اول به حکم تکلیفی اخذ رشوه در قضاوت اختصاص دارد. مؤلف در این قسمت، با استناد به آیات قرآن، روایات، اجماع فقها و حکم عقل، حرمت این نوع رشوه را تبیین می‌کند.
• گفتار دوم به حکم تکلیفی رشوه در غیر قضاوت می‌پردازد و سه دیدگاه مختلف را در این باره مطرح می‌کند: دیدگاه قائل به عدم تحقق موضوع رشوه در غیر قضاوت، دیدگاه حرمت مطلق رشوه در همه موارد، و دیدگاه تفصیلی که قائل به تفاوت در حکم است.
• گفتار سوم به بحث و بررسی حکم تکلیفی معامله محاباتی (معامله‌ای که در آن یکی از طرفین سود بیشتری می‌برد بدون آنکه عوضی بپردازد) می‌پردازد.

فصل سوم: بررسی حکم وضعی رشوه سومین و آخرین فصل این اثر به حکم وضعی رشوه (یعنی صحت یا بطلان عمل حقوقی مرتبط با رشوه) می‌پردازد. این فصل در سه گفتار، مباحث زیر را تشریح می‌کند:

• صحت یا بطلان رشوه: آیا عملی که با رشوه انجام شده، از نظر فقهی صحیح است یا باطل؟
• تحقق ضمان در رشوه: آیا گیرنده رشوه ضامن مالی است که دریافت کرده است؟
• بررسی حکم اختلاف دافع و قابض: در صورت بروز اختلاف میان رشوه دهنده و گیرنده، حکم فقهی چیست؟

اهمیت این اثر در جامعه امروز

انتشار این کتاب در شرایط کنونی جامعه که بحث فساد و رشوه همواره مطرح است، از اهمیت بالایی برخوردار است. این اثر نه تنها به دانشجویان، پژوهشگران و اساتید رشته‌های فقه و حقوق کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از ابعاد فقهی رشوه پیدا کنند، بلکه می‌تواند برای عموم مردم و مسئولین نیز راهگشا باشد تا با آشنایی با حکم شرعی این پدیده، از بروز آن جلوگیری کرده و در جهت مبارزه با آن گام بردارند. فهم دقیق فقهی رشوه، ابزاری مهم برای تقویت سلامت اداری و اخلاقی در جامعه است.

مجله خبری کانون قم