حوزههای علمیه فرصت تعلل در برابر هوش مصنوعی را از دست دادهاند
قم، ایران – حجتالاسلاموالمسلمین محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (مرکز نور)، در همایشی تخصصی در قم بر ضرورت ورود فوری و جدی حوزههای علمیه به عرصه هوش مصنوعی تأکید کرد. وی با اشاره به شتاب فزاینده تحولات فناورانه در این حوزه، اظهار داشت که حوزههای علمیه دیگر فرصتی برای تعلل در برابر این پدیده ندارند و باید با رویکردی فعالانه و مسئولانه با آن مواجه شوند.
این اظهارات در همایش «گفتگوگرهای هوشمند اسلامی و آینده پژوهشهای دینی» مطرح شد که با هدف تبیین نسبت حوزههای علمیه با فناوریهای نوین و تأثیرات مستقیم آنها بر پژوهشهای دینی برگزار گردید.
شتاب بیسابقه هوش مصنوعی و چالشهای حوزههای علمیه
رئیس مرکز نور با مرور سابقه چندین دههای تحولات دیجیتال در علوم اسلامی، به دوران گسترش ابزارهای جستوجوی دیجیتال و بانکهای اطلاعاتی اشاره کرد و گفت: در آن زمان نیز نگرانیهایی درباره کمرنگ شدن نقش پژوهشگر وجود داشت، اما تجربه نشان داد که این ابزارها نه تنها جایگزین محقق نشدند، بلکه به تعمیق و تسریع پژوهشهای دینی کمک کردند.
اما بهرامی تأکید کرد که وضعیت کنونی با ظهور مدلهای زبانی بزرگ و گفتگوگرهای هوشمند متفاوت است. وی بیان داشت که دغدغههای گذشته اکنون با ابعادی گستردهتر و شتابی بهمراتب بیشتر تکرار میشوند و دامنه اثرگذاری هوش مصنوعی، حال و آینده پژوهش دینی را به صورت جدی تحت تأثیر قرار داده است.
تحول در منهج پژوهش دینی؛ سؤالات بنیادین هوش مصنوعی
به گفته حجتالاسلاموالمسلمین بهرامی، چالش اصلی تنها افزایش سرعت یا سهولت پژوهش نیست، بلکه آنچه اکنون حوزههای علمیه با آن روبرو هستند، تحول در منهج پژوهش و شیوه استخراج معارف دینی است. این تحول نیازمند بازاندیشیهای عمیق معرفتشناختی و روششناختی است تا پیامدهای علمی مهمی به همراه نداشته باشد. وی افزود:
باید به دقت بررسی شود که خروجیهای تولیدشده توسط هوش مصنوعی از چه سطحی از اعتبار، روایی و صحت علمی برخوردار هستند.
نسبت این خروجیها با واقعیت، اجتهاد و مبانی استنباط دینی چگونه تعریف میشود؛ این مسئله از مهمترین پرسشهای پیشروی حوزههای علمیه در عصر جدید است.
وی همچنین بر این نکته تأکید کرد که اصل مواجهه با هوش مصنوعی یک انتخاب نیست، بلکه امری ناگزیر است. با این حال، حوزهها این اختیار را دارند که نحوه مواجهه خود را آگاهانه و مسئولانه انتخاب کنند. این مهم شامل شفافسازی درباره میزان و نحوه استفاده از هوش مصنوعی توسط طلاب، اساتید و پژوهشگران، اعلام موارد بهرهگیری در پژوهشها، تعیین مسئولیت خطاهای احتمالی و ترسیم حدود استفاده علمی است که نیازمند سیاستگذاریهای روشن و دقیق است.
هوش مصنوعی منتظر نمیماند: ضرورت اقدام عاجل حوزهها
رئیس مرکز نور با هشدار نسبت به محدود بودن فرصت تصمیمگیری، بیان داشت: «هوش مصنوعی منتظر ما نمیماند و حوزههای علمیه فرصت تعلل ندارند.» او بر لزوم اقدام سریع در سه محور کلیدی تأکید کرد:
انجام مطالعات بنیادین معرفتی و روششناختی
تدوین سیاستهای شفاف برای بدنه علمی حوزه
تولید ابزارهای بومی و تخصصی هوشمند در حوزه علوم اسلامی
وی با اشاره به تجربه چندین دههای مرکز نور در عرصه پژوهش دیجیتال، افزود که هر زمان ابزار مناسب بهموقع تولید شده، مرجعیت علمی داخلی و بینالمللی نیز به دست آمده است. نمونه موفق سامانه نورمگز، که با دهها دانشگاه معتبر بینالمللی همکاری دارد، گواهی بر این مدعاست که مرجعیت علمی، نتیجه اقدام هوشمندانه و بههنگام است.
مرکز نور پیشتاز در توسعه ابزارهای هوش مصنوعی اسلامی
حجتالاسلاموالمسلمین بهرامی اهداف برگزاری این همایش را معرفی و توسعه گفتگوگرهای هوشمند اسلامی برشمرد. مرکز نور شناسایی حدود ۲۰ گفتگوگر دینی را در دستور کار دارد که در این نشست، پنج نمونه از آنها معرفی شدند. این گفتگوگرها حوزههای مختلفی را پوشش میدهند، از جمله:
آموزش و پژوهش در حوزه علمیه خواهران
پاسخگویی به پرسشهای دینی و مشاوره دینی و روانشناختی
تعامل هوشمند با تفاسیر قرآن کریم
همه این ابزارهای هوش مصنوعی بر پایه دادهها و منابع تخصصی مرکز نور توسعه یافتهاند. رئیس مرکز نور همچنین به برنامههای آینده این مرکز در حوزه هوش مصنوعی مولد اشاره کرد و گفت که سرمایهگذاری گستردهای در حوزه نیروی انسانی متخصص، زیرساختهای پردازشی و توسعه محتوای هوشمند صورت گرفته است. تمرکز اصلی بر طراحی گفتگوگرهای تخصصی علوم اسلامی است.
وی از رونمایی قریبالوقوع گفتگوگر «گفتگو با کتب دینی» خبر داد. این سامانه که بر پایه بیش از ۱۳۷ هزار جلد کتاب موجود در پایگاه نور طراحی شده، میتواند تحولی قابل توجه در فرآیند پژوهشهای دینی ایجاد کند. بهرامی در پایان، با اشاره به برنامههای دیگر از جمله گفتگو با نشریات علمی، گفتگو با رشتههای تخصصی علوم اسلامی، گفتگو با شخصیتهای علمی و تاریخی و طراحی دستیار جامع علوم اسلامی، تأکید کرد که مسئولیت حوزههای علمیه در برابر این تحول بسیار سنگین است. او ابراز امیدواری کرد که با رویکردی مسئولانه، اخلاقمحور و هوشمندانه میتوان مرجعیت علمی حوزههای علمیه را در عصر هوش مصنوعی تثبیت و تقویت کرد.
مطالب مرتبط
- آیتالله اعرافی با صدور پیامی درگذشت استاندار سابق قم را تسلیت گفت
- کاهش ۱۴ درصدی طلاق در قم با اجرای برنامههای اجتماعی و محلهمحور
- مسمومیت چهار شهروند در قم بر اثر نشت گاز منوکسیدکربن
- اوج امانتداری در قم؛ مامور وظیفهشناس قمی کیف حاوی گنجینه طلا را به صاحب اصلیاش بازگرداند
فاطمه بخشایش، یکی از خبرنگاران پرتلاش و دغدغهمند در مجله خبری «کانون قم» است که با قلمی شیوا و مسئولانه، به پوشش اخبار و رویدادهای این شهر میپردازد. او با تعهد و دقت نظر، در تلاش است تا صدای مردم باشد و به انعکاس مشکلات و پیشرفتهای جامعه کمک کند.