بحران آب تالاب مره قم؛ سدّی بر پیکره‌ی حیات یا راه‌حلی ناکارآمد؟
تالاب ۱۱ هزار هکتاری مره در ۶۰ کیلومتری آزادراه قم-گرمسار، در دامنه‌ی کوهی به همین نام، با منبع اصلی آبی دریاچه‌ی شور ۴۰۰ کیلومتری واقع شده است. این دریاچه از قزوین سرچشمه گرفته و پس از عبور از زنجان، البرز و تهران، به قم می‌رسد. احداث بندی بر روی رودخانه شور در سال ۱۳۸۵، با هدف پخش سیلاب و احیای پوشش گیاهی ۲۵ هکتاری دشت مسیله، با بودجه‌ی اولیه‌ی ۵ میلیارد تومانی آغاز و با هزینه‌ی نهایی ۱۸ میلیارد تومانی در سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری رسید.
اما آیا این بند به اهداف خود دست یافته است؟ شواهد نشان می‌دهند نه تنها در مواقع سیلابی، بلکه در بسیاری از مواقع، کانال انحرافی این بند آبگیری می‌شود. گزارش‌ها از انحراف آب، رسوب‌گذاری در پشت بند و گسترش نیزارها حکایت دارند که همگی منجر به کاهش آب تالاب مره می‌شوند. اداره‌ی آب منطقه‌ای بارها به اداره‌ی کل منابع طبیعی و آبخیزداری قم در خصوص تخلفات و انحراف غیرقابل قبول مسیر آب هشدار داده و از تشدید بحران گردوغبار در صورت کاهش آب تالاب ابراز نگرانی کرده است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند این بند نه تنها مفید نبوده، بلکه تهدیدی برای افزایش کانون‌های گردوغبار است. سازمان حفاظت محیط زیست استان قم نیز بر لزوم تخریب این بند تأکید دارد. در مقابل، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم، با تأکید بر لزوم نگاهی جامع به اکوسیستم منطقه (شامل تالاب، جنگل، مراتع و انسان‌ها)، مدعی است که این بند صرفاً برای تالاب ساخته نشده و در راستای احیای پوشش گیاهی و کنترل گردوغبار در منطقه‌ی وسیع‌تری طراحی شده است.
وی کاهش ورودی آب به تالاب را ناشی از عوامل مختلفی همچون تغییر اقلیم، کاهش بارندگی و موانع انسانی ایجاد شده در مسیر طبیعی دریاچه شور عنوان می‌کند. او با استناد به تصاویر هوایی دهه ۷۰ از جریان آب در کانال‌های طبیعی منطقه، کاهش آب ورودی به تالاب را ناشی از مسدود شدن این کانال‌ها می‌داند. مدیرکل منابع طبیعی همچنین از درخواست‌های مردمی و هدف اصلی مهار گردوغبار به عنوان انگیزه‌های احداث این بند یاد می‌کند و از تخصیص اعتبار از صندوق توسعه‌ی ملی برای این طرح خبر می‌دهد. وی ادعا می‌کند که تنها ۱۰.۲ درصد از آب پایه رودخانه شور به این بند هدایت می‌شود و احداث آن قانونی بوده و با موافقت دستگاه‌های استانی صورت گرفته است. اگرچه او تحقق اهداف بیابان‌زدایی ۷۰ هزار هکتاری طرح را بعید می‌داند، اما احیای ۳۰۰۰ هکتار را دستاوردی بزرگ می‌شمارد. وی همچنین به کاشت نهال ۴۰۰ هکتار از اراضی منطقه برای جلوگیری از ریزگردها در اثر ایجاد کانال اشاره می‌کند.
با این حال، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم، با انتقاد شدید از این پروژه، آن را ناکارآمد خوانده و معتقد است که این طرح، مشابه سد کمال خان افغانستان، منجر به خشکسالی در منطقه شده و آب را به سمت مناطق شنی منحرف می‌کند، در حالیکه دامداران منطقه می‌توانستند از رودخانه‌ی شور به‌طور مستقیم استفاده کنند. وی تأمین آب تالاب‌ها را در اولویت دوم بعد از شرب، و وظیفه‌ی وزارت نیرو می‌داند و با هرگونه اولویت‌بندی دیگر برای انحراف آب از تالاب‌ها مخالفت می‌کند.
