عاشورا، الگویی تمدن‌ساز با محوریت عدالت و آزادگی
نهضت عاشورا، فراتر از یک واقعه تاریخی، به‌عنوان یک جریان فکری و فرهنگی عمیق، توانسته نقش بی‌بدیلی در شکل‌گیری تمدن اسلامی ایفا کند. این قیام با تکیه بر اصولی چون عدالت، آزادگی، ایثار و مقاومت در برابر ظلم، نه‌تنها هویت جوامع شیعی را شکل داده، بلکه الهام‌بخش حرکت‌های عدالت‌خواهانه در سراسر جهان بوده است.
🔹 عاشورا؛ نقطه آغاز یک تمدن پویا رسول چگینی، مدیر گروه امامت تطبیقی پژوهشکده امامت، در گفت‌وگو با ایسنا، عاشورا را «موتور محرک تمدن‌سازی» توصیف کرده و تأکید می‌کند که تمدن تنها به پیشرفت‌های مادی محدود نمی‌شود، بلکه ریشه در بنیان‌های فکری، اخلاقی و ایدئولوژیک دارد. به گفته او، هر تمدن پایدار نیازمند دو بُعد اساسی است: بُعد فکری که شامل ارزش‌ها، باورها و جهان‌بینی است، و بُعد ظاهری که در قالب هنر، نهادها و ساختارهای اجتماعی نمود می‌یابد.
🔹 بُعد فکری عاشورا؛ ایدئولوژی عدالت‌محور نهضت عاشورا با ارائه یک مکتب فکری مبتنی بر عدالت، آزادگی و کرامت انسانی، روح تمدن اسلامی را شکل داده است. امام حسین(ع) با انتخاب شهادت در برابر ظلم، نشان داد که حفظ حقیقت و عزت انسانی، حتی به قیمت جان، بر هر مصلحتی مقدم است. این پیام، نسل‌های متعددی از اندیشمندان و مصلحان را به تأمل و حرکت واداشته و به بازتعریف مفاهیمی چون آزادی، شجاعت و مسئولیت اجتماعی کمک کرده است.
🔹 بُعد ظاهری عاشورا؛ از آیین‌ها تا نهادهای اجتماعی از سوی دیگر، عاشورا در بُعد ظاهری نیز تأثیرات عمیقی بر فرهنگ و ساختار اجتماعی جوامع اسلامی گذاشته است. آیین‌هایی چون عزاداری، تعزیه و روضه‌خوانی، نه‌تنها ابزار انتقال مفاهیم عاشورایی‌اند، بلکه به تقویت همبستگی اجتماعی و شکل‌گیری نهادهای خیریه و همیاری نیز منجر شده‌اند. هنر عاشورایی، از شعر و مرثیه تا نقاشی و نمایش، به غنای فرهنگی تمدن اسلامی افزوده و بستری برای گفت‌وگوی فکری فراهم کرده است.
🔹 عاشورا و هویت جمعی چگینی تأکید می‌کند که عاشورا نقش کلیدی در شکل‌گیری هویت جمعی جوامع شیعی ایفا کرده است. آیین‌های محرمی، پیوندی عمیق میان نسل‌ها ایجاد کرده و به حفظ سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی کمک کرده‌اند. این آیین‌ها، به‌عنوان بخشی از میراث تمدنی، در تقویت انسجام اجتماعی و هویت فرهنگی نقش بسزایی داشته‌اند.
🔹 پیام جهانی عاشورا تأثیر عاشورا محدود به جهان اسلام نبوده است. شخصیت‌هایی چون مهاتما گاندی، از پیام امام حسین(ع) در مبارزه با ظلم الهام گرفته‌اند. این نشان می‌دهد که عاشورا ظرفیت ایجاد گفت‌وگوی بین‌تمدنی و انتقال ارزش‌های جهانی مانند عدالت، مقاومت و کرامت انسانی را دارد.
🔹 عاشورا؛ الگویی برای آینده در نهایت، چگینی عاشورا را الگویی کامل برای تمدن‌سازی می‌داند؛ الگویی که با ترکیب بنیان‌های فکری عمیق و مظاهر فرهنگی و اجتماعی تأثیرگذار، توانسته جوامع را به سمت اصلاح، پیشرفت و عدالت سوق دهد. عاشورا همچنان الهام‌بخش حرکت‌هایی است که به‌دنبال ساخت جهانی عادلانه‌تر و انسانی‌تر هستند.